TANZİMAT EDEBİYATI'NIN GENEL ÖZELLİKLERİ

1) Tanzimat Edebiyatı sanatçıları Divan Edebiyatı'nda da bulunan şiir, tarih,mektup vb. edebiyat türlerini batı anlayışına göre yenilemişlerdir. Ayrıca edebiyatımızda hiç bulunmayan makale,roman,tiyatro,hikaye,anı, eleştiri vb. yeni edebiyat türleri getirmişlerdir.

2) Tanzimat Edebiyatının özellikle ilk döneminde yetiÅŸen yazar ve sanatçılar Fransız devrimci yazarlarının   ( Voltaire, Rausseau, Montesquieu vb. ) etkisi altında kalarak, eserlerinde zulme, haksızlığa, yolsuzluÄŸa, cehalete karşı ÅŸiddetli bir dille mücadeleye girmiÅŸler; vatan,millet,hürriyet,hak,adalet,kanun,meÅŸrutiyet vb. gibi kavramları memlekete yaymaya çalışmışlardır.

3) Batı'dan yapılan ilk edebi tercüme Münif Paşa'nın Fransızcadan çevirdiği Muhaverat-ı Hikemiyye (Felsefi Diyaloglar)'dır.

4) Batı edebiyatından yapılan ilk şiir tercümelerini Tercüme-i Manzume adıyla 1859'da Şinasi yayınlar. Bunu Yusuf Kamil Paşa'nın Fenelon'dan çevirdiği ilk tercüme roman Telemaque (Telemak - 1862) takip eder.

5) Türk Edebiyatında Batılı anlamda ilk basılı (yerli) tiyatro eseri, Şinasi'nin 1859'da yazdığı ve 1860'da tefrika edilen Şair Evlenmesi adlı eseridir.

6) Şekil ve içerik olarak yeni kabul edilen, edebi sanatlardan sıyrılmış, fikir ağırlıklı , nesre yaklaşan şiirin ilk denemelerini de Şinasi verir.

7)  "Sosyal fayda" prensibiyle hareket eden ve " edebiyata düşüncenin ağırlığını vermek " isteÄŸiyle yayın hayatına baÅŸlayan Tercüman-ı Ahval adındaki ilk özel gazeteyi de yine Åžinasi 1860 yılında AÄŸah Efendi ile birlikte çıkarır. Bu sebeple 1859-1860 yılları Tanzimat Edebiyatının baÅŸlangıcı kabul edilmektedir.

8) Tanzimat Edebiyatı sanatçıları 2 kuşağa ayrılır:

       a) " Toplum için sanat " anlayışıyla eserler veren  Åžinasi , Ziya PaÅŸa, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi      v.d. grubu.

       b) " Sanat için sanat " görüşünü benimseyen Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamid, SamipaÅŸazade Sezai v.d. grubu.

9) Tanzimat sanatçılarının çoğu Fransız edebiyatını ve bu edebiyatın sanatçılarını örnek almışlardır. Bu sanatçıların etkisiyle bir kısmı klasik ( Şinasi, Ahmet Vefik Paşa, Ali Bey ) bir kısmı romantik ( Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Ahmet Mithat, Abdülhak Hamid ) bir kısmı da realist ( Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım , Beşir Fuad ) özellikler taşıyan eserler vermişlerdir. Ancak söz konusu akımlar esinti halinde yansımıştır. Bunların kuralları kesin çizgilerle benimsenmiş ve uygulanmış değildir.

10) Tanzimat Edebiyatı, Divan Edebiyatının aksine seçkin kiÅŸiler için  (havas) deÄŸil, halk için meydana getirilen bir edebiyat olmak iddiasıyla ortaya çıkmıştır. Bu görüşü benimseyen sanatçılar ( Åžinasi, Namık Kemal, Ziya PaÅŸa, Ahmet Mithat v.d. ) özellikle makale, tiyatro, hatıra kısmen de roman türlerinde bu yolda eserler vermiÅŸlerdir. Tanzimat edebiyatının 2. dönem sanatçıları bu amaçtan uzaklaÅŸmış görünmektedirler.

11) Halk için yazma  düşüncesinin sonucu olarak, konuÅŸma dilinin yazı dili haline getirilmesi düşüncesi savunulmuÅŸtur. Tanzimat Edebiyatı sanatçılarının çoÄŸu dil konusunda böyle düşünmekle birlikte, hiçbiri eski alışkanlıklardan kurtulup da tamamen konuÅŸma diliyle yazmış deÄŸillerdir. Sade dil daha çok tiyatro, anı, mektup yer yer de makale ve romanlarda kullanılmıştır. 2.dönem sanatçılarının bir bölümü ise konuÅŸma dilinden epey uzaklaÅŸmıştır.

12) Tanzimat Edebiyatında en önemli yenilik nesirde, anlatımın kuruluşunda görülür. Bu edebiyatta söz hüneri göstermek değil, bir takım düşünceleri halka yaymak amacı güdüldüğünden "seciler" atılmış, asıl düşünce ile ilgisi olmayan doldurma sözlere yer verilmemiştir. Düşünceler sayfalarca süren uzun cümleler yerine anlaşılması kolay kısa cümlelerle verilmeğe çalışılmıştır.

13) Tanzimat Edebiyatıyla birlikte nesirde noktalama işaretleri kullanılmaya başlanmıştır.

14) Åžiirin konusu geniÅŸletilmiÅŸ günlük hayatla ilgili her türlü olay, duygu ve düşünce ÅŸiire konu olarak seçilmiÅŸtir. Ä°lk zamanlarda Divan Edebiyatı nazım ÅŸekillerinin dışına pek çıkılmamış, yeni düşünceler eski ÅŸekiller içinde  söylenmiÅŸtir. Sonraları yeni düşünceler yeni ÅŸekillerle ifade edilmeye baÅŸlamıştır. Yeni nazım ÅŸekilleri önce Fransızcadan yapılan manzum tercümelerinde görülmüş, te'lif ÅŸiirlerde çok sonra kullanılmıştır.

15) Beyitlerin başlı başına bir bütün olmasıyla yetinilmeyip bütün mısralar arasında bir anlam bağı bulunmasına dikkat edilmiştir. Divan şiirindeki parça (beyit) güzelliği anlayışı yerine bütün güzelliğine önem verilir, şiirin başından sonuna kadar belirli bir düşünce etrafında gelişmesine ve konu birliğinin sağlanmasına çalışılır.

16) Şiirde, Divan Edebiyatında olduğu gibi " aruz " ölçüsü kullanılmıştır. Milli ölçümüzün hece olduğu söylenmiş ise de kişisel bir iki başarısız denemeden ileriye gidilememiştir.

17) Dilden yabancı kelime ve kuralların atılmaya başlanmasıyla Türkçeyi aruz veznine uydurmadan doğan zorluk yüzünden nazımda hep eski dil kullanılmış sade dil ancak birkaç parça şiirle denenmiştir.

18) Tanzimat ÅŸiirinde 4 ana tema iÅŸlenir:

  a) Medeniyet,akıl,kültür,kanun,adalet,hak,millet gibi sosyal öğeler.

  b) Ä°kinci tema "varlık,yokluk,ölüm,madde,ruh,dünya,Allah" gibi metafizik öğeler.

  c) Üçüncü tema "aÅŸk"tır. Ancak Divan ÅŸiirindeki kalıplaÅŸmış mecazlarla anlatılan soyut sevgili, soyut aÅŸk yerine "ete-kemiÄŸe" bürünmüş somut insanlara karşı duyulan aÅŸk anlatılır.

  d) Dördüncü tema " tabiat "tır. Ä°lkin roman çevirilerinde görülen romantik ve egzotik tabiat tasvirleri, edebiyatımızda da Fransız yazar ve ÅŸairlerinin etkisiyle önceleri nesirde görülmüş ikinci dönemde, ÅŸiirde ya doÄŸrudan doÄŸruya ya da bir baÅŸka konu içinde dolaylı olarak iÅŸlenmiÅŸtir. Divan ÅŸiirinde mazmunlarla anlatılan soyut tabiat yerine " somut " tabiat anlatılır.

19) Tanzimat Edebiyatının  ilk döneminde yetiÅŸen ve romantizm akımının etkisi altında kalan hikaye ve romancıların (bu akımın bir özelliÄŸi olarak) eserlerinde raslantılara çok yer verilmiÅŸ, yazarın kiÅŸiliÄŸi gizlenmemiÅŸ; bireyin eÄŸitimi ve toplumu amacı güdülerek ikide bir olayın yürüyüşü dururulup her konuda birtakım bilgiler verilmiÅŸtir. KiÅŸiler çoÄŸu zaman tek yönlü (iyiler hep iyi kötüler hep kötü) olarak ele alınmış, hikaye ya da romanın sonunda iyiler ödüllendirilip kötüler ya da suçlular cezalandırılmıştır.

20) Eserlerde olaÄŸanüstü olaylara ve kiÅŸilere yer verilir. Kahramanlar çoÄŸu zaman bir görüşte aşık olurlar. Ä°kinci dönemde yetiÅŸen ve  realizm akımının etkisinde  kalan sanatçılar eserlerinde iç gözleme yer vermiÅŸ, sebeplerle sonuçlar arasında baÄŸlar aramış, anlatılan her ÅŸeyin olabilirliÄŸine dikkat etmiÅŸlerdir.

21) Tanzimat Edebiyatında tiyatro " komedi " ve "dram" olmak üzere iki çizgi üzerinde yürür. Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılır. Sahneye genellikle aile,gelenek,görenek,vatan,evlilik vb. gibi sosyal meseleler çıkarılır. Tiyatro hem eğlence aracı olarak hem de ahlak okulu olarak düşünülür.

       Komediler gerek dili,olay örgüsü ve hayata uygunluÄŸu gerek kiÅŸilerin canlılığı bakımlarından baÅŸarılı ürünlerdir. Bu ürünler klasizmin tesiri altındadır. Dram türündeki oyunlar dili,olay örgüsü,konuların seçimi ve hayata uygunluÄŸu,kiÅŸilerin canlılığı ve inandırıcılığı bakımlarından komedilerde tutturulan düzeyin çok altındadır. Duygular yapay bir hava içinde verilmiÅŸtir.

22) Tanzimat Edebiyatında daima bir ikilik hakim olmuştur. Sade dilin yanında ağır bir dil, eski türlerin yanında yeni türler kullanılmaya devam edilir. Hece vezninin kullanılması gerektiği ileri sürüldüğü halde aruz vezni kullanılır.

TANZÄ°MAT EDEBÄ°YATI'NIN AMACI

1) Eski edebiyatı yıkmak yerine toplumsal hayatla geniş ölçüde ilgili, yeni ve inkılapçı bir edebiyat getirmek.

2) Sade dile ve halk lisanına değer vererek; bilhassa " halka halk diliyle hitap ederek " yeni edebiyatı ve yeni fikirleri çok büyük bir siyasi ve sosyal buhran içinde bulunan bu millete tanıtmak.

3) Milliyet duygusu, vatan sevgisi, hürriyet aÅŸkı, meÅŸrutiyet rejimi, fikir, heyecan ve ihtiyaçları Türk  milletine de tanıtarak, pek çoÄŸu onun tarihinde esasen mevcut bu müesseseleri Türkiye'de yeniden kurmak veya canlandırmak.

TANZİMAT ŞAİR VE YAZARLARININ ORTAK ÖZELLİKLERİ

Tanzimat şair ve yazarları birbirinden farklı kişilklere sahip olmalarına rağmen hepsinin ortak birtakım yönleri vardır:

1) Hepsi Batıcı, ilim ve fen taraflısı, geliÅŸmeyi isteyen aydınlardır. Yurdu gerilikten kurtarmak isterken Türk halkının manevi deÄŸerlerine de baÄŸlı görünürler. Hepsi dindardır. Din hükümleriyle medeniyeti kaynaÅŸtırmaya çalışırlar.  Sırası geldiÄŸinde Batının iftiracı yazarlarına karşı Ä°slamiyeti savunurlar.

2) Hemen hepsi Fransız kültürüyle yetişmişlerdir. Batı dendiği zaman onlar için ilk akla gelen Fransa'dır.

3) Genel olarak bütün Tanzimat sanatçıları Fransızcayı mektep medrese görmeden öğrenmişlerdir. Bu yönleriyle de Tanzimatçılar didaktik kişilerdir.

4) Tanzimat sanatçıları yüksek makam sahibi (paşa, vali vb.) devlet memurlarıdır. İç ve dış siyaseti çok iyi bilirler.

5) Sanattan çok fikir ve ülkü peÅŸinde koÅŸmuÅŸlardır. Bu yüzden Fransız edebiyatında önemli yer iÅŸgal eden Voltaire,        J.J. Roussea, Montesquieu gibi düşünürlere hayrandırlar. Onların etkisiyle mücadeleci bir karaktere sahiptirler. Her türlü haksızlığa, zulme karşı savaÅŸ açmışlardır.

6) Toplumumuzda o güne kadar kullanılmayan birtakım yeni kavramlar ( adalet, hak, hürriyet, meşrutiyet, reisicumhur vb.) kullanmaya başlamışlardır. Hepsi Divan Edebiyatına karşı cephe almış, halka halk dili ile hitap etmeye çalışmışlardır.

7) Divan Edebiyatı kültürüyle yetiştikleri için bu edebiyatın bütün iyi ve kötü yönlerini gayet iyi bilirler; ona cephe alırken sırtlarını halka dayarlar ve halktan güç alırlar.

8) Batı'da gördükleri yeni türleri edebiyatımıza naklederken sadece bir tür üzerinde yazmakla yetinmezler. Hemen her sahada  (makale, hikaye, roman, tiyatro, eleÅŸtiri, hatıra vb.) yazı yazarlar.

9) Tanzimat sanatçılarının hemen hepsi çok yönlü kişilerdir. Edebiyatçıdırlar, devlet memurudurlar, politikacıdırlar, mücadele adamıdırlar. Çoğu gizli birer derneğin üyesidirler. Zaman zaman yurt dışına kaçmışlar, zaman zaman da yakalanıp hapse mahkum edilmiş veya sürgüne gönderilmişlerdir.

Edebibilgiler.com 2009 ©  Her hakkı saklıdır.