DİVAN-I HİKMET

    12. yüzyılda, Türk tasavvufunun kurucularından Hoca Ahmet Yesevî’nin “ Hikmet “ adını verdiği öğretici tasavvuf şiirlerinden oluşan bir eserdir. Hikmetler, ilahilere de kaynaklık eden ilk Türkçe tasavvuf şiirleridir. Hikmet, varlıkların en iyisini, bilgilerin en iyisi ile bilmek demektir. Varlıkların en iyisi Allah’tır. O halde, Hikmet, Allah’ı bilmek demektir. Ahmet Yesevi’nin söylediği öğretici nitelikli ve yüksek sanat seviyesinden uzak, güzelliklerini ve ikna gücünü yazarın inanış ve söyleyişteki samimiliğinden alan manzumelere “Hikmet” adı verilmiştir. İşte Divan-ı Hikmet, Hikmetlerin bir araya toplanmasından meydana gelen bir eserdir.

    Ahmet Yesevî, Hikmetleri daima çevresinin hazmedebileceği ölçüde, tartılı sözler halinde söylemiş, çoğu kez dinî-ahlakî öğütler veren bir Müslüman din adamı kimliğinden uzaklaşmamıştır.

    Aruzla söylenmiş olanları bulunmakla beraber, bu şiirler çok defa 12’li (bazıları 7’li) hece kalıbıyla yazılmışlardır. Şiirler daha çok Türk şiirinin karakteristik dörtlükleriyle söylenmiştir. Hikmetlerde, yarım kafiye, çoğu zaman da redif kullanılmıştır. İlahi aşkı ve tasavvufun diğer bazı temalarını işleyen canlı ve didaktik bir üslupla yazılmış şiirlerdir. Divan-ı Hikmet’te Yesevî’nin derin bir aşkla sevdiği Hz. Peygamber için şiirler, tanınmış İslam sufilerine ait manzum menkıbeler vardır. Dervişliğin güçlüğü fakat Hakk’a götüren fazileti bu şiirler aracılığıyla övülmüştür.

  Eserde Allah aşkına, ibadete, cennet ve cehenneme, kıyamet gününe, dünyanın geçici oluşu dolayısıyla dünya mal ve gösterişine güvenmenin boşluğuna; Allah’tan başkasına karşı duyulan sevginin gönülden çıkarılması gerektiğine dair şiirler sıralanmış; Muhammed ümmetinden olmanın mutluluğuna dair şükürler belirtilmiştir. Kitap, tasavvufun olduğu kadar, 12. yüzyıl Türkçesinin de temel eserlerindendir. Divan-ı Hikmet’teki şiirler (Hikmet), dil, vezin, şekil gibi dış unsurları bakımından daha çok halk şiirinin tarihi-geleneksel anlatımına uygundur. Dili sade ve halk Türkçesidir.

    O dönemde, tarikatta yapılan dini törenlerde belli bir makamla okunan Hikmetler, kısa sürede geniş bir bölgeye yayılmış, eklemelerle zenginleşmiştir. Çeşitli bölgelerdeki Yesevî dervişleri tarafından derlenip Divan-ı Hikmet adı altında bir araya getirilmiştir.